Кеңестік билік жергілікті тұрғындардың ұлттық ерекшеліктері мен мүдделерін қорғау­шы­ларға, ұлттық автономия құру идеясын қолдау­шы­ларға "тап жаулары", "ұлтшылдар", "жат пікір­дегілер", "әлеуметтік қауіпті элементтер" деген жала жауып, оларға деген теріс көзқарастарды қалыптастырды. Жазалау органдарының қызметі күшейтілді. Қазақстан территориясында саяси қуғын-сүргін 1928 жылдары Алаш қозғалысына қатысқан қайрат­кер­лерді тұтқындаудан басталды. Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Мұстафа Шоқай, Қоңырқожа Қожықов және басқа да ұлт зиялы­ларына "халық жауы" деген айдар тағылды. Сталиндік зұлмат жылдарында қазақ зиялы­ларының 70%-ға жуығы атылды, қалғаны абақтыға жабылып жазаланды.

Сол кезеңде Қызылорда облысында да жеке адамдарға бағытталған қуғын-сүргін өте қатал түрде жүргізілді. Облыстық ұлттық қауіпсіздік комитетінің деректері бойынша, 1930-1939 жылдары ОГПУ-НКВД органдары 4 мыңға жуық адамды жазалаған. Олардың ішінде 300-ден астам адам ату жазасына кесілген, қалған­дары бас бостандығынан айырылып, арнайы лагерьлерге жөнелтілген.

Ұлы дала елінің өзіндік жазылмаған заңдары бар. Алайда көшпенді мәдениеттің тоқырау тұ­сында ол да түбегейлі жойылып біткен. Әйтсе де, сол саф ал­тын­дай салттың бүгінгі сарқын­ша­ғы еміс-еміс қана бой көрсетіп жүр. Қазаны от­тан, өздері аттан түспе­ген ел бала тәрбиесіне де аса ыждағаттылықпен қарап, болашақ үшін алаң­дағаны бізге мәлім. "Ұят, обал, жаман болады" деген үш сөзді санаға сіңдіруге ат­салысқан екен біз­дің дана бабаларымыз. Соның ішінде ырым-тыйымдардың да қазақ өмірінде ала­тын орны ора­сан. Кейбір қазақы адамдар ырымды тәрбие құра­лы ретінде де пайдаланады. Осыған орай ел арасында жиі айтылатын, алайда оның көпшілік сы­­рын біле бермейтін ырымдардың құпиясын аш­пақ­пыз. Үлкендер балаларға "есікке керілме, таба­ныңды тартпа, үйдің ішінде ысқырма" деп жатады. Бәрінің өз себебі бар. Сондықтан ана мен балаға қа­тыс­ты ырымдардың құпиясын көне­көздердің көз­қа­расы бойынша тарқатып көргенді жөн санадық.

Ең әуелі қазақ баланы санамайтыны және санын не үшін айтпайтыны хақында. Бұрын "ата­дан жалғыз ұл болса да, әкеден он перзент қалса да, бала санын атап айтып, санауға болмайды" деп санаған. "Көз тисе немесе жау жағадан ал­ған­да айырылып қала­мыз" деп қорқасоқтап, осын­дай ырымды өмірде жиі қол­даныпты.

Еуропада музей тек мәдени орын ғана емес, туризм мен тарихты жандандыратын мекен саналады. Сондықтан да жұмыр жердің жұмыр басты пенделері музей ісіне байыппен қарайды. Осыдан болар, 1978 жылдан бері 18 мамыр - халықаралық музейлер күні болып ресми бекітіл­ген. Әлемнің 150 мемлекетінде тойланатын мейрам Қазақстанда 2006 жылдан бастау алған. Жылдар жылжып, уақыт алмасқан сайын музей ісіне көптің көңілі бұрылып, көзқарасы өзгерді. Елімізде де бұл айтулы күн түрлі форматтағы ша­ра­­лармен әспеттеліп, тарихи жәдігерлермен толығады.

Расында, өткенге көз жіберіп қарасаңыз, Сыр жерінде табылған көне жәдігерлер мен құнды мұ­ралар жетерлік. Олардың ізін жоғалтпай, та­рихын бейнелей отырып келешек ұрпаққа жет­кізу музей қызметкерлерінің міндеті. Талай жыл­дан бері тарихи экспонаттармен толығып келе жатқан облыстық тарихи-өлкетану музейі биыл­ғы жылы "Музей түні" шарасын өзгеше форматта атап өтуді ұйғарыпты. Қызылорда қаласының 200 жылдық мерейтойымен тұспа тұс келген сәтте тарихты қайта жаңғыртуға ниет білдірген музей мамандары болашаққа қадам жасай отырып аманат капсуласын жасап, тарихты бейнелеу ісіне үлес қосты.

Сыр сандуғаштары бүгінде республикалық дәре-жеде өздерінің дарынымен шыңдарға шыққан, белестерді бағындыра білген. Бұлбұл үнді, күміскө-мейлер шекара асып, әлем елдерінде ән салып жүрсе, сазгерлері назды үнмен, сазды әуенімен халықты жыр бесігінде тербетуде. Бұл өнердің өлмейтінінің, биікке өрлейтінінің бұлжымас көрінісі іспетті.

Сол себепті де қызылордалықтар өздерінің төл перзенттерін есінен әсте шығармаған. Тиісінше ұлықтаған, ұмытпаған. Соның бір дәлелі ретінде Қы-зылорда облыстық мәдениет, архивтер және құжат-тама басқармасының ұйымдастыруымен Қазақстан-ның еңбек сіңірген қайраткері, «Құрмет», «Парасат» ордендерінің иегері, композитор Кеңес Дүйсекеев атындағы республикалық «Туған жер» әншілер конкурсын өткізді. Астана қаласының 20 жылдығы мен Қызылорда қаласының 200 жылдығына арнал-ған шараға облыс әкімі Қ.Көшербаевтың өзі қолдау білдірді.

Ғылым мен білім дамудың жа­ңа сатысына аяқ басуда. Десе де қашанда ілімнің жолы өткен тарихтан тамыр алады. Мәсе­лен, ежелгі Шығыс өркениеті білім мен ғылымның түпқазығы сана­лып келді. Себебі алгебра, ме­дицина, геометрия, астро­но­мия, поэзия дәл осы шығыстан бастау алғанын білімділер әл­деқашан мойындап қойған. Бірақ, заман өзгеріп, дәуір ал­масқан тұста жаһанның жуан елдері білім кеңіс­тігіне батыс­тың ілімін алуды көз­деді. Содан бері батыс мәдение­ті­нен тара­ған гуманитарлық білім­дер тех­нологиялық төңкеріс уақы­тында білімнің шамшырағына айналды. Соның бір айқын дә­лелі адамзатқа қажетті білімнің қайнар көздерінің ағылшын тілінде тарауы.

Қазір көп жұрт әлем елде­рінде шығатын ақпараттың 90 пайызы шет тілінде жарияла­на­тынын жа­рыса айтып жүр. Де­мек, біздің қо­лымызға тиетін ақ­параттың түп­тамыры ағылшын тіліне байлаулы екенін мойын­дайтын кез келді. Сол себепті де уақыт ағысындағы қажет­ті­лік­­ті сезінген Президент Нұрсұлтан Назарбаев әлемнің үздік 100 оқулығын қазақ тілінде аударуды тапсырды. Гумани­тар­лық бағыттағы жаңа кітап­тар­ды шығаруда Ұлттық аудар­ма бюро­сы құрылды. Саланың жүрек соғысын сезіне алатын сауатты аудармашылар мен кә­сіби маман­дар қазақ жастары­ның білімін көтеретін 100 оқу­лықты аудару ісімен айналыс­ты. Өткен аптада Ұлттық бюро қызметкерлері Елба­сыға алғаш баспа жүзін көр­ген 18 оқулық­тың дайын болғанын жеткізіп, көпшілік қауымға  таныстырды.