Қазір бәрін нарыққа тірейтін заман орнады. Себебі экономика соған құрылады. Материалдық құндылық алға шыққан уақытта рухани қажеттілік екінші орынға ысырылып қала берді. Ақыл айтты демеңіздер, қазір көркем шығарманы іздеп оқитын, баспа жағалап, жаңа кітапты қолға қысып бара жатқан жандарды сирек көресің. Уақыттың тапшылығы шығар. Әйтесе де рухани байлықтан қол үзіп бара жатқанымызды байқаймай барамыз. Бұл сауалдың тарқатар түйіні көп. Неге десеңіздер, айтайық. Бүгінде қазақ жазушыларының «наны» жүрмей тұр. Сиясы кеппей, сөрелерде сан мың данамен сайрап тұрған жаңа кітаптардың өтімділігі аз. Амал нешік, жазушылардың қарымын нарық бағалауда. Бұрындары, Жазушылар одағы қаламгерлер кітаптарының шығуына септесіп, тіпті таралымына көмектесетін. Қазір мұндай көмек келмеске кетті деуге болатындай. Тек мемлекеттік тапсырыс негізінде шығатын бірлі-жарым кітаптың нарыққа шығуына мүмкіндігі бар. Шығармашылық саудаға салынған уақытта қаламгерлерге заманауи маркетингтік тәсілдерді меңгеру талабы көлденең тұр. Авторды титықтатып бітетіні осы. Қаламы төселген, айтар ойы ашық азаматтардың бір кітапты шығару жолында жанкешті еңбек ететіні, талай есіктің табанын тоздырып, мекеме жағалап жүргендерін жиі көз шалады. Мұның себебін елімізде әдеби агенттердің жоқтығымен байланыстыруға болады. Қазақ қаламгерлері өз өнімін әлемдік экспортқа шығаруы тиіс. Бірақ әдеби байланыстың жоқтығынан, қаламгерлер қазынадан қағылып жатыр. Әдебиеттегі өзекті мәселеге бізде үңіліп көргенді жөн көрдік. Елдегі кітап бизнесі, маркетинг-менеджмендтік әдіс-тәсілдерді жүргізіп отырған ұйымдардың әлеуетін білмекке ұмтылдық.

1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі басталған кезде Мұстафа Шоқай Ресей Мемлекеттік Думадағы мұсылман фракция жанындағы бюроға мүше болып, онда хатшылық қызмет атқарып жүрген еді. Сол күндері Түркістан өлкесінде болып жатқан төтенше оқиғаға байланысты патша жарлығын жүзеге асырудың заңдылығы мен мүмкіндігі және зардаптары туралы мәселе Мемлекет Думасының отырысында бірнеше рет қаралып, талқыланды. Ақырында көтерілістің себеп-салдарын тексеруге депутаттардан құралған арнайы комиссия құрылып, құрамына А.Ф.Керенский, К.М.Тевкелеев, аудармашы ретінде Мұстафа Шоқай және басқалары кірді. Олар Ташкентке, Самарқандқа, Андижанға және басқа қалаларға барып, халық көтерілісіне байланысты материалдар жинайды. Кейін А.Ф.Керенский Мемлекеттік Думаның мінбелерінен Түркістан өлкесінде болып жатқан оқиғаларды «орыс тарихының масқара беттері» деп сипаттады. Сөйтіп, патшалық Ресейге қарсы ой-пікірлер мен қозғалыстарды қолдап, бүкіл түріктілдес халықтарының арасында ерекше құрметке бөленеді.

Қазақ ұлтының ұлттық мүддесін өз өмірінен жоғары қоятын азаматтар жиі кездеседі. Елдің өткені мен бүгініне алаңдап, талай жылдан бері қазақ тарихындағы көрініс алған оқиғаларды қағаз бетін түсіріп, шырмалған шындықты шығармашылығымен танытқан жазушы, қарымды қаламгер Бексұлтан Нұржекеевтің руханият саласында алар орны бөлек. Ардың жүгін арқалаған, болмысы биік жазушы жақында "Мәңгілік Eл" қайраткерлері" циклдық кездесулері аясында Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағатында әдебиет әлеміне қызығушылық танытып жүрген жас буын өкілдерімен кездесті. Салмақты басқосу ұрпақтар сабақтастығы, рухани жақындық сыйлағаны рас. Белгілі қайраткердің біз білмейтін қырлары мен сырларын жастар салмақты сұрақтары арқылы біле алды.

Тарихты білу бар да, оны ұрпақ жадында жаңғырту бар. Ал, өткеннен сабақ алу бір басқа. Қазақ тарихына көз салған адам ата-бабалары­мыздың талай қиын-қыстау кезеңдерді, алапат соғыс пен сұрқия саясатты, зобалаң мен зұлмат жылдарды басынан кешіргенін біледі. Ал, біз өткен күннің батырларына бас иіп, тарихи тұл­ға­ларғы құрмет көрсетіп жүрміз бе?

Көпшілікке таныс, 31 мамыр жақындағаннан Қызылорда қаласындағы "Арай" мөлтек ауда-нында орналасқан саяси қуғын-сүргін және ашар­шылық құрбандарының рухына тағзым ету мақсатында ашылған ескерткіш мемориалына тазалау жұмыстары жүргізіле бастайды. Себебі онда өткенді еске түсіріп, тағзым ету шарасы өтеді. Иә, жылдағы жағдай, әкім келеді.

Қазақ халқы тарих сахнасынан біржола жұтылып кетпес үшін талай тартысты күндер мен естен кетпес қилы кезеңдерді, тарихы тасқа қашалатын таңбалы дәуірді бастан өткерді. Үстем тап өкілдерінің озбырлығы, елдік сана, ұлттық мүдде жолындағы күрес қазақ жұртын қиындық құрсауынан құтқарды. Қазір сол өткен күннің белгісіндей болып қалған, ел мен жұрттың тізе қосып таразыға салатын елеулі күндерін тәуелсіз елдің тарландарына таныту, оны насихаттау тек билік басындағылардың ғана емес, ұлтын сүйер әр қазақтың міндетіне айналуы қажет.

Елдік мәселелерге мән беріп, ұлт жүгінің аманатын арқалаған «Руханиятты жаңғырту» қоғамдық қоры талайлы тарихты қамтып, өткенді ұлықтайтын тағылымды шаралардың ұйытқысы болып жүр. Ұлт жолындағы ілкімді істері арқылы қазақ руханиятына дем беріп жүрген қоғамдық қордың төл жобасы «Үздік жас ғалым» жас ғалымдар конкурсының жыл өткен сайын салмағы артып келеді.

Тарихты таразыға салатын тарихшы емеспіз. Десе де «Руханиятты жаңғырту» қоғамдық қорының бастамасымен болған «Үздік жас ғалым» байқауының биылғы бәйгесі тарихты терең бойлауға тереңнен тартқан секілді. «Руханиятты жаңғырту» қоғамдық қорының «Зияткер» білім беру орталығы және «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтымен бірлесіп, облыстың колледж студенттері мен лицей, орта мектептің 8-11 сынып оқушылары арасында өткен байқау 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің 100 жылдығына, Желтоқсан оқиғасының 30 жылдығына және ҚР тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай жазылған ғылыми мақалаларды сараптады. Жас ғалымдар бәйгесі «Өрлеу» БАҰО АҚ Қызылорда облысындағы филиалы базасында өткізілді.

Баса айта кетерлігі, тарих сахнасында қалған ұлт азаттық көтерілістің 100 жылдығы, Желтоқсан оқиғасының 30 жылдығын аймақ көлемінде алғаш рет атап өтіп, жаралы жылдардың жаңғырығын жастардың көзқарасымен танытқан ғылыми байқауды ұйымдастыруы қоғамдық қордың бүгінгі тарихқа деген қосқан мол үлесін аңғартады.

Отандық білім мен ғылымның кеңінен қанат жаюына үлес қосып жүрген қоғамдық қордың білім бәйгесіне аймақтағы оқу орындарынан 75 ғылыми мақала келіп түскен. Редакция алқасы жанынан құралған комиссия құрамы тақырып пен талапқа сай 25 мақаланы електеп өткізіп, келесі кезеңге жолдама берді.

Қоғамдық-гуманитарлық бағытта ұйымдастырылған байқаудың ғылыми материалдарын тарихшы-ғалымдар Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің профессоры, тарих ғылымдарының докторы Дастан Сәтбай, тарих ғылымдарының кандидаты Сәкен Серікбаев және әдебиетші-ғалым, филология ғылымдарының кандидаты Нұрлан Нұрмаханов таразылады.

- Бұрынғыдай емес, білім мен ғылымның артына шам алып түскен жастарды көргенде отандық білім деңгейінің артқандығын байқайсын, бұл өз кезегінде жастардың тарихқа, ізденіске талпынғандарын білдіреді. Конкурста қорғалған тақырыптардың өзектілігі, қазақ жастарына беретіні мол болғандықтан бұл тақырыптағы материалдарды жастар жан-жақты зерттей білген,- дейді қазылар құрамының мүшесі Сәкен Серікбаев.

Ел тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай сарапталынып алынған 25 ғылыми мақаланың басым бөлігі ширек ғасырда Қазақстанның қол жеткізген жетістіктеріне арналды. Тығырықтан шығар жолда Қазақстан халқының саяси-экономикалық қадамдарға батыл түрде барып, әлем елдерімен тізе қосып, ықпалдастықтың әлеуетін арттырған маңызды келісімдері мен болашақтың басты жоспарларын зерттеу арқылы жастар ширек ғасырлық тарихты қайта парақтауға мүмкіндік алды.

Сондай-ақ, Қазалы ауданынан келген оқушылардың Желтоқсан оқиғасына қатысқан, бірақ есімдері беймәлім болған қазақ жастарының сол жылдардағы батыл қадамдарын баяндап, тіпті көзі тірі желтоқсаншылармен жүргізген сұхбаты да қазылар алқасының назарынан тыс қалмады.

- Байқау ұйымдастырушылары ұсынған тақырыптар қазақ тарихындағы өткелді белестерден ой түйіп, әрі жастардың өткенді білуге деген ұмтылысын арттырады. Биылғы байқаудың алдыңғы сындардан өзгешелігі де осында. Нақты тақырып, нақты бағыт. Сонда да жастардың бойында ұлттық тарихқа деген қызығушылықтын барын білдік. Бұл, әрине оқу орындары ұстаздарының бірлескен жұмыстарын байқатады,- деді бізбен әңгімесінде «Руханиятты жаңғырту» қоғамдық қорының директоры Нұрлан Нұрмаханов.

Байқау барысында «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының директоры Бауыржан Елеусінов мұндай конкурстардың жас ғалымдардың көзқарасын қалыптастырып, бағытын таңдауға септесетіндігін тілге тиек етті.

Үш сағатқа созылған ғылыми байқаудың қорытындысында үздік деп танылған мақалалардың авторлары белгілі болды. Іргелі ізденісі, ұтымды ұсыны арқылы танылған М.Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжінің студенті Жанерке Дүйсенова әдебиет саласынан, Қармақшы ауданынан келген Ү.К.Томанов атындағы №183 орта мектебінің оқушысы Данияр Рахымжанов тарих бағытынан І орынды иеленіп, 2016 жылдың «Үздік жас ғалымы» атанды.

Байқауға үміт артып келген өзге де ғалымдар және олардың жетекшілері ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар және алғыс хаттарымен марапатталды.

Расында, «Үздік жас ғалым» байқауы – ғалымдардың басын қосып, олардың білім деңгейін анықтайтын ашық алаң, мол мүмкіндіктер кезеңі. Себебі, ғылымға бет бұрып, жаңа қадам басып жүрген жастардың тек есімдері БАҚ құралдарында ғана емес, мақалалары топтастырылған арнайы жинаққа енеді. Осы уақытқа дейінгі шығарылған ғылыми еңбектердің бір арнада тоғысуы жас ғалымдардың білім мен ғылым саласында өз қолтаңбасын қалдыруға айрықша мүмкіндік бермек. Демек, қоғамдық қордың сананы жаңғыртып, қоғамдық саланың қанат жаюына жасаған қарышты қадамдары қанатқақты жобалардың бастау бұлағын білдіреді.

Абай Тағыберген