(айтыскер ақын, тума талант, жырау Заметдин Ибадуллаев жайлы толғаныс)

Өмірге тума талант болып келгенмен, белгілі уақыттардан кейін беймәлім себептермен елдің есінде ескіре бастайтын тұлғалар да болады. Ондайлардың іздеушісі, жанашыры, насихаттаушы болмаса, кейбір ұлы есімдердің өзі кейінгі ұрпақтарға мезгілінде жетпей қалуы да мүмкін. Сөзімнің дәлелі ретінде ойлы оқушы қауымға бір уақыттарда өтірік өлеңімен, айтыс өнерімен, суырып салма ақындығымен ел құлағын елең еткізген Заметдин Ибадуллаевтың болмысын ұсынғалы отырмын.

Жетпіс алты жасты енді атқарған Заметдин аға жасына қарағанда шау тартып қалғандай көрінді маған. Әңгімелесе келе өзінің еленбей қала беретіндер қатарына ене бастағанын, ала білгенге көкірегінде әлде де талай жауһарлы жырлар мен оралымды ойлардың қозғалыссыз жатқанын өкінішпен ескертті.

Сонау 80 жылдарда, айы-күні есімде қалмапты, халық театры бөлмесінде Рысбек екеуміз нағашы-жиен болып, қағытпа сөзбен бір-бірімізді қажай әңгіме сүреңдетіп отырғанбыз. Кенет, тақылдаған таяқтың дыбысы Мәдениет үйінің ұзын фойесін бойлай естілді. Рысбек айтып отырған әңгімесін жұмыршағына қайта жұтып, маған қарады. Мен де түсіндім. Бұл "шал келе жатыр" дегені. Шал дегеніміз ұстазымыз - Әбілхан Маханов болатын. Бөлме есігін айқара ашып, мал түгелдегендей жоқ көзінің қасын қимың-қимың еткізіп, жолбарыс дауыспен "Отырсыңдар ма?!" - деп күркіреді. "Отырсыңдар ма?" деген сөздің астын кеулей, біз екеуміз "Ассалаумағалейкүмді" жаудырып жатырмыз.

- Ой, қу тұяқтар, әусек пен сәусек құсап отырғандарыңа не жорық?!

Мен де шалт балаққа жабысқандай:

- Әбеке, "домашний арестен" қашан босадыңыз? Айтпадыңыз ба, хабарласатын едік қой?! - деп түрткілеп жатырмын.

-Әй, жарықпас, жайыңа отыр. Ләйлә Қызылордаға кеткен, - деп Әбекеңе ғана жарасатын ерекше күлкіге көміліп, саусағымен сау көзінің жасын сүртті.

Әлемде қанша халық болса, сонша тағдыр бар. Бір қаптан, бір саптан шыққанмен, егіздердің де, үшемдердің де тағдырлары тоқайласа бермейді. Демек, олардың тоғысуы өте сирек кездесетін құбылыс. Әңгіменің арқауына негіз етіп отырғаным, әлем таныған тұлғалар: адамзаттың Айтматовы мен қазақтың Қалтайы. Екеуін тоғыстырған олардың татымды таланттары мен бір-біріне ұқсайтын, бірін-бірі қайталайтын, толықтыратын тағдырлары. М.Әуезов: "Абайдай данышпанды танып білу үшін оның туып-өскен ортасын, ататек, туысын танып білмей болмайды",- деген екен. Жоғарыда аталған қос тұлғаларды танып-білуде ұлы жазушының осы айтқанын бағдаршам ретінде пайдаланғанымды зерделі оқырман түсінер.

Белгілі сыншы, Қазақстан Жазушылар Одағы-ның, халықаралық "Алаш" әдеби сыйлығының лау-реаты Сайлаубек Естайұлы Жұмабектің "Қалтай Мұха-меджан - Титан драматург" атты кітабында (Алматы: "Өнер" баспасы, 2007.) көрнекті компози-тор, ақын Кенен Әзірбаевтың "екі өркеші түйенің, екі емшегі биенің" дейтін қазақ пен қырғыздың, яғни Қалтай мен Шыңғыстың шығармашылық тығыз байланыстарының себептеріне тоқталады. Автор-дың келтірген уәждері - ұлы Мұхтардың оралымды ойларына саяды.

Сонымен екі тұлғаны: Шыңғыс пен Қалтайды табыстырған себептер, пәлсапа тілімен айтқанда, қажеттіліктен туындаған кездейсоқтықтар қандай? Біздің ойымызша, олар төмендегілер.

Сахна – киелі, сахна - құдіретті орта дейміз. Шындығында, өнер үнемі күрес, тартысты қажет етеді. Өнердің қазанында қайнап жүрген әншілер мен жыршылар бұл сөзімізді растайтын шығар. Әсіресе, өнер үшін күрес додалы байқауларда жиі кездеседі. Талантты болу Алла берген қасиет, ал талап үздіксіз еңбекпен келетінін ескерер болсақ, жырдың елі атанған Сыр елінде де талабымен төрге озған өнерпаздарымызбен мақтана аламыз. Абай Құнанбаевтың «Өнерге әркімнің-ақ бар таласы» деген тәмсілі қазаққа қасиет қонған ұлттық өнердің шексіз мүмкіндігін білдірсе керек. Дала берген табиғи дарыны мен көпке танылып жүрген жандар жетерлік. Дара өнердің жанашырлары, ұлттық мәдениетке мән беріп, ел рухын асқақтатуды мақсат еткен «Руханиятты жаңғырту» қоғамдық қоры жақында талабымен талайды таңқалдырып жүрген таланттылардың басын қосып, додалы ән байқауын өткізіп, елге рухани дем берді.

«Болар істің басына жақсы келер қасына» демекші, ұлттық құндылықтарды дәріптеп жүрген қоғамдық қордың «Ән-жырым – ғұмыр-дариям» атты ән байқауы Қызылорда облыстық ішкі саясат басқармасы мен «Қызылорда облысының Азаматтық Альянсы» қауымдастығының қолдауымен өткізілгенін айта кету маңызды.

Мақсат айқын. Міндет белгілі. Бұл жолы да «Руханиятты жаңғырту» қоғамдық қоры отбасы құндылықтарын өскелең ұрпақтың жадына сіңіру, халқымыздың бай салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын дәріптейтін әндерді жаңғырту, жастарды рухани тәрбиелеуге ықпал ету, қоғамның отбасыға деген құрметін нығайтуды негіз етіп қойды. Байқаудың басты ұстанымы осы болды.

Ән додасына облысымыздың жоғары және арнаулы оқу орындарынан, облыс аудандарынан 16 мен 30 жас аралығындағы өнерпаздар қатысты. Орындалған әндер де көпшіліктің көкейінде жүрген туындылар. Әндердің басым бөлігі эстрадалық жанрда Қазақстан, халық композиторларының, жергілікті композиторлар шығармашылығынан орындалды.

"Жаудан да, даудан да қорықпаған қазақ едім. Енді қорқынышым көбейіп жүр. Балаларын бесікке бөлемеген, бесігі жоқ елден қорқамын. Немересіне ертегі айтып беретін әженің азаюынан қорқамын. Дәмді, дәстүрді білмейтін балалар өсіп келеді".

 Иә, қазақтың біртуар батыр ұлы Бауыржан Момышұлының сүйекке бататын дәл осы семсердей сөзі қоғамға қозғау салатын ашық мәселе болып отырғаны шындық. Келісеміз, қазақ әлімсақтан өрелі тәлімге, отбасы ошақ басындағы тәрбиеге терең мән беретін халық. Оған ата-бабамыздың жүріп өткен сан тараулы тарихы куә. Ақыл айтудан аулақпыз. Дегенмен, бүгінде ұлттық тәрбиенің тамыры ажырап бара жатқан секілді. Неліктен? Себебін білмекке ұмтылған біздерге аға буын өкілдерінің жауабы бір. Жаһанданудың жаңғы-рығымен келген жат дүниелер ұлттық тәрбиеге сызат түсіріп жатыр. Пікірлер алуандылығы дерсіз, алайда сан қилы пікірлер ортақ мақсат, байыпты бастаманы талап ететін секілді. Ұлы дала елінің ұлттық рухын оятып, қазаққа қозғау салып жүрген "Руханиятты жаңғырту" қоғамдық қоры "Ақмешіт" гуманитарлық-техникалық институтында аға буын өкілдері мен кейінгі толқын жастардың басын қосып, "Отбасындағы әке институтын дамыту" тақырыбында қоғамдық тыңдау өткізді. Өрнектеп, әспеттегеніміз емес, қоғамдық қордың бұл шарасы темірді қызған кезде жасалған жиын болып отыр. Қызылорда облыстық ішкі саясат басқармасы мен Қызылорда облысының "Азаматтық Альянсы" қауымдастығының қолдауымен өткізілген қоғамдық тыңдауға есімі елге белгілі атбел азаматтар жиылды. Жай жиылған жоқ, ұлттық мәселенің мәнісіне үңілді, көкейге түйгендерін жастармен бөлісіп, ұлтты ұйыстыратын ұтымды ұсыныстарын жеткізді. Шараға шақырылған Қазыбай Құдайбергенов, Жұмакүл Құдиярова, Сайлаубай Әбішев, Гүлсайран Жұмашова, Райымбек Шоқатаев, Бақытбек Құлтанов, Бағымкүл Адамбаева, Әмірхан Бәкірұлы, Жұмабай Омарұлы, Қаршыға Есімсейітова, Жүзбай Таңрықбаев, Сәкен Серікбаев, Сәуле Жақанова сынды басқосудың құрметті қонақтары отбасындағы әкенің рөлін дамыту жайында ой бөлісті. Басқосуда "Ақмешіт" институты мен Қызылорда көп сала-лы гуманитарлық-техникалық колледжінің ұстазда-ры мен білім алушылары белсенділік танытты.